Zgodnie z ustawą o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ZUS upoważniony jest do prowadzenia kontroli prawidłowości (zasadności) orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich. Kontrolę orzekania o czasowej niezdolności do pracy wykonuje lekarz orzecznik ZUS (o taką kontrolę może wystąpić do ZUS także pracodawca), kontrolę prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich wykonuje ten, kto płaci zasiłek (czyli ZUS lub zakład pracy).
Wykonujący kontrolę zasadności orzekania o czasowej niezdolności lekarz orzecznik ZUS może: przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczonego, skierować go na specjalistyczne badanie, zlecić wykonanie badań pomocniczych lub zażądać od lekarza wystawiającego zaświadczenie lekarskie dokumentacji medycznej ubezpieczonego. Badania ubezpieczonego odbywają się na koszt ZUS. W całej Polsce w 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadził 287,5 tys. takich badań kontrolnych w zakresie prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy. W legnickim Oddziale wyniki kontroli przedstawiają się następująco: przeprowadzono 4 745 badań kontrolnych w zakresie prawidłowości (zasadności) orzekania o czasowej niezdolności do pracy. W ich efekcie, 370 osobom wydano decyzje wstrzymujące dalszą wypłatę zasiłku chorobowego. Natomiast w przypadku 418 osób wydano orzeczenia o potrzebie rehabilitacji leczniczej.
Kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich (wykonywana przez płatnika zasiłku) polega na ustaleniu, czy ubezpieczony nie wykonuje pracy zarobkowej, czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem, a jeżeli jest to opieka nad chorym członkiem rodziny, czy nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym mogącym zapewnić opiekę (nie dotyczy sprawowania opieki nad dzieckiem do 2 lat).
W ramach kontroli prawidłowości wykorzystania przez chorych zwolnień lekarskich w 2009 r. pracownicy ZUS w Polsce przeprowadzili 95,7 tys. kontroli pozbawiając wypłat zasiłku chorobowego ponad 3,4 tys. osób. Pracownicy Oddziału ZUS w Legnicy skontrolowali 755 ubezpieczonych, pozbawiając prawa do zasiłku 14 osób – w efekcie kontroli cofnięto zasiłki na kwotę prawie 12 tys. zł. ZUS obniżył o 25 proc. wysokość zasiłku chorobowego i opiekuńczego za okres od 8 dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego (obniżenie to ma miejsce w przypadku niedopełnienia obowiązku dostarczenia płatnikowi zasiłku, w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania, zaświadczenia lekarskiego). Z tego tytułu w 2009 r. obniżono wypłaty zasiłków o 8,6 mln zł w skali kraju, a w legnickim Oddziale o ponad 128 tys. zł.
Ponadto ZUS ograniczył do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia podstawę wymiaru zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego. Z tego powodu w 2009 r. w całej Polsce obniżono wypłaty ogółem o 128,5 mln zł a w legnickim Oddziale o 1 mln 251 tys. zł. Łącznie, od stycznia do grudnia ubiegłego roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych obniżył bądź cofnął świadczenia chorobowe z ubezpieczenia chorobowego na kwotę 149,9 mln zł. Wynik kontroli zwolnień lekarskich w 2009 r. w Oddziale w Legnicy to kwota 1 mln 457 tys. zł.
