Wybrane fragmenty tej książki przeczytają Barbara Morawiec i Jan Hila. Wieczór uświetnią utwory Włodzimierza Wysockiego i Bułata Okudżawy w wykonaniu Janusza Cubały.
Prezentujemy fragment książki Wojciecha Konduszy.
W połowie września 2018 r. mija 25 lat od wycofania z Polski jednostek Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej. Ich obecność w latach 1945–1993 była jednym z przejawów zależności naszego kraju od Moskwy i skutecznym narzędziem zabezpieczenia interesów Kremla w tej części Europy. Wyjście jednostek PGW stało się wyznacznikiem końca jednej epoki i początku kolejnej, w której już suwerenna Polska mogła samodzielnie decydować o swym rozwoju, sojuszach i priorytetach polityki zagranicznej.
Półwieczny okres stacjonowania wojsk radzieckich na ziemiach polskich jest od ponad dwóch dekad przedmiotem licznych prac naukowych, popularnonaukowych oraz tekstów publicystycznych. Poruszają one najczęściej kwestie ogólne o charakterze politycznym, gospodarczym i militarnym, chociaż w ostatnich latach nie brak wartościowych badań wielu kwestii szczegółowych. Poświęcone im były trzy duże ogólnopolskie konferencje naukowe i publikacje pokonferencyjne: „W objęciach Wielkiego Brata. Sowieci w Polsce 1944-1993”, IPN, Warszawa 2009; „Wojska radzieckie w Polsce 1939-1993”, PWSZ Legnica 2013, „Armia Czerwona/Radziecka w Polsce w latach 1944-1993”, Borne Sulinowo, Bydgoszcz, Gdańsk, IPN 2014. W tym nurcie mieszczą się też interesujące badania prowadzone przez Zuzannę Grębecką i jej zespół nad śladami obecności żołnierzy radzieckich w pamięci, doświadczeniu i opowieści mieszkańców miast garnizonowych.
Mimo upływu lat i dotychczasowego dorobku badawczego, problematyka obecności PGW AR na ziemiach polskich nadal budzi emocje i stawia wiele pytań. Na niektóre z nich próbuje odpowiedzieć prezentowana Czytelnikom książka. Opowiada ona o życiu codziennym radzieckich garnizonów. W oparciu o różnorodną, obszerną i jednocześnie unikalną bazę źródłową (wydawnictwa garnizonowe, niepublikowane wspomnienia, rozmowy z byłymi mieszkańcami garnizonów, informacje i relacje zamieszczone na rosyjskich stronach internetowych byłych żołnierzy, oficerów i uczniów szkół garnizonowych, fotografie, dokumenty archiwalne), po raz pierwszy w literaturze poświęconej stacjonowaniu wojsk radzieckich w Polsce w latach 1945 – 1993, przedstawia się obraz garnizonu radzieckiego od środka; szkicuje się to, co działo się za szczelnymi murami wojskowych miasteczek i co przed pół wieku było pilnie strzeżoną tajemnicą: rekrutację poborowych, zorganizowanie garnizonu, szkolenie wojskowe i indoktrynację żołnierzy, kulturę w garnizonach, zwyczaje i tradycje świętowania, spędzanie czasu wolnego, życie intymne wojskowych, warunki bytowe żołnierzy, organizację wyżywienia i wewnętrznego handlu, stosunek do Polski, kwestie etniczne i światopoglądowe, miejsce i rolę kobiet w garnizonie, życie rodzin oficerów i ich dzieci, żołnierski folklor, zjawiska patologiczne, takie jak „fala”, pijaństwo, spekulacja i wiele innych. Jest też o pieriestrojce w armii, jawności i nowym myśleniu, a także o zerwaniu z komunizmem i pojednaniu armii z Cerkwią prawosławną. Jest to zarazem wielowymiarowa opowieść o codzienności Związku Radzieckiego - w pomniejszonej skali tworzyły go eksterytorialne garnizony w Polsce - i mentalności jego mieszkańców w okresie powojennym, a także o formowaniu „nowego typu człowieka” - homo sovieticusa.
Autor ma nadzieję, że tak pomyślana publikacja o charakterze reportażu historycznego, dotycząca w zasadniczej części przestrzeni garnizonowych dotychczas niespenetrowanych przez badaczy, przyczyni się do wypełnienia kolejnej białej plamy w historiografii Północnej Grupy Wojsk.
